De vier manieren om geld uit te geven
Wat bedoelde Milton Friedman?
De beroemde econoom Milton Friedman stond bekend om zijn heldere en vaak scherpe analyses van hoe geld wordt uitgegeven. Een van zijn bekendste inzichten is zijn indeling van “de vier manieren om geld uit te geven”. Het lijkt een simpel idee, maar het zegt veel over hoe efficiënt of juist inefficiënt geld vaak wordt besteed.
Zijn vier manieren zijn:
- Je geeft je eigen geld uit aan jezelf
- Je geeft je eigen geld uit aan anderen
- Je geeft het geld van iemand anders uit aan jezelf
- Je geeft het geld van iemand anders uit aan anderen
In dit artikel lopen we deze vier manieren stuk voor stuk langs, met voorbeelden en leuke weetjes. Je zult zien dat deze simpele indeling verrassend veel zegt over de economie én over jouw eigen gedrag met geld.
1. Je eigen geld aan jezelf
Dit is de manier waarop de meeste mensen het liefst geld uitgeven. Je hebt ervoor gewerkt, je weet hoeveel moeite het kostte om het te verdienen, en je weet precies wat je ermee wilt doen. Omdat je zowel de betaler als de ontvanger bent, probeer je het meeste waar voor je geld te krijgen.
Voorbeeld:
Stel je koopt een nieuwe smartphone. Je vergelijkt prijzen, leest reviews, en wacht misschien zelfs op een aanbieding. Je wilt geen geld verspillen aan iets dat niet goed is, want je voelt de pijn van het betalen zelf.
Gevolg:
Deze manier van geld uitgeven is meestal het meest efficiënt. Je hebt namelijk een sterke prikkel om goed op te letten wat je koopt en voor hoeveel. Je verspilt zo min mogelijk en haalt er het meeste uit.
WistJeDatje:
Milton Friedman zei hierover: “Nobody spends somebody else’s money as carefully as he spends his own.”
2. Je eigen geld aan anderen
Dit is een hele andere dynamiek. Denk aan het kopen van een cadeau voor iemand. Je let nog steeds op de prijs, want het is jouw geld. Maar je weet vaak minder goed wat de ander precies wil of nodig heeft.
Voorbeeld:
Je koopt een cadeau voor een verjaardag, je denkt aan een parfum of eau de toilette. Je kiest iets waarvan jij denkt dat het goed bij de jarige past, maar de kans bestaat dat het niet de geur is die de jarige echt had gewild.
Gevolg:
Hier ontstaat een klein risico op inefficiëntie. Je let op de kosten, maar misschien haal je er minder waarde uit voor de ontvanger. Je neemt beslissingen op basis van aannames over andermans voorkeuren.
WistJeDatje:
Veelzeggende quote van de ontvanger van een (kerst)kado: “The quality of your Christmas gifts makes me wish Santa was real.”
3. Andermans geld aan jezelf
Dit is misschien wel de gevaarlijkste manier van geld uitgeven. Jij voelt de voordelen, maar je draagt niet de kosten. Dit gebeurt vaak in bureaucratieën, bij declaraties of in bedrijven zonder goede controle.
Voorbeeld:
Je werkt voor een groot bedrijf en mag op kosten van de zaak uit eten. Je kiest niet voor het goedkoopste menu en de goedkoopste drank, want je betaalt het toch niet zelf.
Gevolg:
Deze manier van uitgeven leidt vaak tot verspilling. Omdat je niet op de centen let, geef je sneller te veel uit. De waarde voor jezelf is hoog, maar er is geen prikkel om efficiënt te zijn.
WistJeDatje:
Margaret Thatcher zei ooit: “The problem with socialism is that you eventually run out of other people’s money.”
4. Andermans geld aan anderen
Dit is de situatie waarin overheden zich vaak bevinden. Denk aan subsidies, uitkeringen of projecten die betaald worden met belastinggeld. De mensen die het geld uitgeven zijn niet degenen die het verdiend hebben, en ook niet degenen die het uiteindelijk ontvangen.
Voorbeeld:
De Floriade 2022 moest Almere op de kaart zetten als groene en innovatieve stad. Het prestigeproject beloofde economische groei en duurzaamheid, maar liep uit op een dure mislukking. Door politieke bemoeienis, gebrekkige besluitvorming en onvoldoende kritisch toezicht raakte de organisatie in de knel. Waarschuwingen werden genegeerd en de gemeenteraad greep te laat in. Uiteindelijk kostte het project bijna €129 miljoen aan belastinggeld – veel meer dan begroot – met weinig blijvend resultaat. Een klassiek voorbeeld van een overheid die groot denkt, maar slecht uitvoert.
Gevolg:
Bij het uitgeven van andermans geld aan anderen is de kans op inefficiëntie het grootst. Niemand in het proces voelt een directe prikkel om te besparen of maximaal rendement uit het geld te halen. Het risico op verspilling, verkeerde keuzes of zelfs steekpenningen is daarom hoog.
WistJeDatje:
Winston Churchill klaagde ooit in een brief over een Amerikaans oorlogsschip waarop luxe toiletpapier werd gebruikt. Zelfs in oorlogstijd bleek verspilling van andermans geld mogelijk.
Waarom deze indeling zo waardevol is
Friedmans “vier manieren om geld uit te geven” indeling is geen wet van Meden en Perzen, maar het helpt wel om kritisch te kijken naar hoe geld wordt besteed. Vooral bij overheidsuitgaven, subsidies en collectieve projecten is het goed om je af te vragen: wie betaalt en wie profiteert?
Het idee is simpel: hoe verder jij verwijderd bent van zowel het geld als de waarde die je ervoor terugkrijgt, hoe groter de kans op verspilling.
Wat kun jij ermee?
Deze indeling kun je ook op jezelf toepassen. Als je weet in welke rol je zit bij een uitgave, kun je betere keuzes maken:
- Vraag jezelf af: zou ik dit ook kopen als ik het zelf moest betalen?
- Denk na over de waarde voor de ontvanger: is dit echt nuttig of gewoon makkelijk?
- Kijk kritisch naar overheidsuitgaven of bijdragen: wordt het geld goed besteed?
Door dit besef word je niet alleen bewuster in je eigen uitgaven, maar kun je ook beter inschatten hoe organisaties en overheden met geld omgaan.
Tot slot: Een tijdloze les
Milton Friedmans inzicht is inmiddels tientallen jaren oud, maar actueler dan ooit. In een tijd van stijgende overheidsuitgaven, klimaatfondsen, zorgbudgetten en subsidies is het goed om na te denken over deze simpele vraag:
Wie geeft wiens geld uit, en voor wie?
WistJeDatje:
Milton Friedman zei ook: “Many people want the government to protect the consumer. A much more urgent problem is to protect the consumer from the government.”